Jak poprawić odporność u Twojego dziecka? Rozwój i nabywanie odporności u dzieci

Jak rozwija się odporność u małego dziecka?

Odporność u dzieci zaczyna się kształtować w brzuchu mamy. Już w drugim miesiącu życia płodowego powstają ważne dla układu immunologicznego narządy, jakimi są grasica i śledziona, zaś we krwi pojawiają się pierwsze limfocyty. W kolejnych tygodniach i miesiącach dziecko zostaje wyposażone zarówno we własne przeciwciała, jak też immunoglobuliny matki przechodzące przez łożysko. Przychodząc na świat noworodek nie jest więc tak bezbronny, jak mogłoby się z pozoru wydawać. Jednak do uzyskania pełnej odporności dzieli dziecka droga długa i wyboista. Uważa się, że układ immunologiczny osiąga pełną dojrzałość w wieku około 12 lat. Przez ten czas mozolnie konstruowane są kolejne jego elementy.

Wyróżnia się kilka typów odporności. Najbardziej podstawowa z nich, warunkowana genetycznie, nosi miano nieswoistej. Nazywana jest też wrodzoną lub naturalną. Pod tym pojęciem kryją się różne mechanizmy:

• mechaniczne - bariera w postaci skóry i błon śluzowych,
• czynnościowe - kichanie, wymioty, biegunka,
• chemiczne - np. kwasy zawarte w soku żołądkowym,
• immunologiczne - aktywność podstawowych przeciwciał, a także tzw. komórek żernych oraz typu natural killers.

Drugim rodzajem jest odporność nieswoista, nazywana też nabytą. W jej skład wchodzą indywidualne mechanizmy obronne, polegające m.in. na rozpoznawaniu antygenów konkretnych bakterii i wirusów, a następnie uruchamianiu procesów prowadzących do eliminacji patogenów.

Odporność nieswoista dzieli się na bierną – u dziecka zapewniają ją głównie przeciwciała przekazane przez mamę oraz czynną, będącą efektem przechorowania infekcji powodowanych przez określone drobnoustroje lub też przyjęcia szczepionek.

Dla prawidłowego rozwoju odporności niezwykle ważna jest dieta, która dostarcza wielu składników immunomodulujących, wspierających naturalne procesy obronne. Jest ona szczególnie istotna w pierwszych trzech latach życia dziecka. Rodzice mają zatem znaczny wpływ na to, jak organizm malucha będzie sobie radzić z zarazkami. Jak budować odporność u dziecka? Oto garść praktycznych rad.

Co wpływa na układ odpornościowy dziecka?

W pierwszych miesiącach życia największą rolę przypisuje się matczynemu mleku. Tuż po narodzinach produkowana jest tzw. siara, w składzie której są nie tylko składniki odżywcze, ale też te chroniące maleństwo przed chorobami. Później ich stężenie stopniowo spada, ale i tak utrzymuje się na poziomie pozwalającym nabierać niemowlęciu odporności. W mleku znajdują się limfocyty, leukocyty, makrofagi, neutrofile, a więc różnego typu komórki układu immunologicznego, a także przeciwciała, czyli białka stanowiące podstawę swoistej odpowiedzi odpornościowej. Chronią one przed zakażeniami dróg oddechowych, biegunkami, alergiami i wieloma innymi problemami zdrowotnymi. Z tego właśnie powodu zaleca się, by do 6 miesiąca życia niemowlęta były karmione wyłącznie mlekiem mamy.

Po upływie pierwszego półrocza, a dokładniej nie wcześniej niż od 17 tygodniu życia i nie później niż w 26 tygodniu należy rozpocząć rozszerzanie diety wg. schematu żywienia. Nowego i bardziej złożonego wymiaru nabiera zatem pytanie, jak wzmocnić układ immunologiczny dziecka za pomocą diety? Odpowiedź brzmi: wybierając te produkty, które stanowią bogate źródło niezbędnych dla rozwoju i funkcjonowania układu odpornościowego witamin (zwłaszcza D, A C i E) oraz składników mineralnych, takich jak wapń, selen, cynk, czy żelazo.

Co jeszcze na odporność dla dzieci? Warto pamiętać, że wiele jej mechanizmów kształtuje się w kontakcie z patogenami. Innymi słowy – pewne infekcje prędzej czy później maluch „przechoruje”. Nie powinno się więc dzieci wychować pod kloszem i w sterylnych warunkach.

Warto też dbać o dobre natlenienie organizmu dziecka, który powinien możliwie dużo czasu spędzać na dworze. Tym bardziej, że w pogodne dni, działające na skórę słońce będzie stymulować produkcję witaminy D w organizmie. Ważne jest też, by nie przegrzewać niemowlęcia i dostosowywać odzież do warunków atmosferycznych.

Jak zbadać czy układ odpornościowy dziecka działa poprawnie?

Jeśli twój maluch łapie infekcję za infekcją (zwłaszcza zapalenie płuc) lub chronicznie obserwujesz objawy, takie jak kaszel, gorączka, ból brzuszka, biegunki, wysypki na skórze i błonach śluzowych, ropnie, zakażenia grzybicze to masz podstawy by sądzić, że układ odpornościowy nie działa poprawnie.

Źródłem niepokoju powinna być też duża częstotliwość sytuacji, w których niezbędne było podanie antybiotyku. W takim przypadku należy niezwłocznie skonsultować się z pediatrą bądź specjalistą w zakresie immunologii, który może zlecić wykonanie badań np. morfologiiktóra pozwala określić najważniejsze parametry krwi, w tym ilość białych krwinek. To specjalista wskaże odpowiednie badania dostosowane do indywidualnych potrzeb dziecka.

Jak wzmocnić organizm dziecka?

Jeśli badania wykażą obniżoną odporność, niezbędne będzie podjęcie działań. Co na wzmocnienie organizmu dziecka? W wielu przypadkach wystarczające okażą się sposoby najprostsze z możliwych:

• zmiana otoczenia, na przykład wyjazd w góry lub nad morze, przebywanie z maluchem na świeżym powietrzu, korzystanie ze słońca (oczywiście w rozsądnych dawkach, nie grożących powstawaniem oparzeń skóry);
• dostosowanie ubioru do warunków atmosferycznych – wbrew przekazywanym z pokolenia na pokolenie radom, maluch nie musi być przykryty grubym kocem podczas przejażdżki wózkiem w ciepły dzień;
• dostosowanie diety do potrzeb rosnącego szkraba, tak by w pełni odpowiadała zapotrzebowaniu na cenne składniki wzmacniające naturalną odporność;
• choć może się to wydawać kontrowersyjne, wzmocnić odporność można również poprzez kontakt z innymi dziećmi oraz przenoszonymi przez nie zarazkami, tak by stymulować układ odpornościowy do bardziej wytężonej pracy.

Dieta a odporność dziecka

Dieta wspierająca układ immunologiczny należy do najbardziej efektywnych naturalnych sposobów na wzmocnienie organizmu dziecka. Jeśli jest taka sposobność, maluch powinien być karmiony piersią, aczkolwiek jeśli jest to niemożliwe zaleca się podawanie mleka modyfikowanego odpowiedniego do wieku dziecka. Posiada ono skład zaprojektowany pod kątem potrzeb dziecka na różnych etapach rozwoju.

Specjaliści zalecają, by w diecie na odporność dziecka po pierwszym roku życia znajdowały się dwie porcje (szklanki) mleka oraz jedna porcja innych produktów mlecznych. Mogą to być na przykład kaszki - mleczne, ryżowe, z dodatkiem owoców czy zbóż, pełne cennych witamin i składników mineralnych.

Warto zwracać uwagę na produkty zawierające między innymi duże ilości witaminy D. Badania wskazują, że zdecydowana większość polskich dzieci ma jej braki w diecie, tymczasem jest ona niezwykle istotna dla odporności, zarówno swoistej, jak też nieswoistej. Dlatego też powszechnie zaleca się jej suplementację już od pierwszych chwil życia. Tym bardziej, że pełni ona szereg innych kluczowych funkcji – jest niezbędna na przykład do prawidłowego wchłaniania wapnia, który znajduje się w mleku i stanowi główny budulec kości oraz zębów.

Źródła:

Anna Kościej i inni, Rola wybranych czynników żywieniowych w kształtowaniu odporności dzieci, Probl Hig Epidemiol 2017, 98(2): 110-117.

Łukasz Szeleszczuk, Marzena Kuras, Znaczenie wapnia w metabolizmie człowieka i czynniki wpływające na jego biodostępność w diecie, Biul. Wydz. Farm. WUM, 2014, 3, 16-22.

Mirosław Jarosz i inni, Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.