Zapalenie dziąseł u dzieci – objawy, powody, leczenie

Czym jest zapalenie dziąseł?

Zapalenie dziąseł jest stanem chorobowym przyzębia, typowo wywołanym przez bakterie tworzące płytkę nazębną. Związane jest z podrażnieniem, zaczerwienieniem, obrzękiem, a często również krwawieniem tkanek osłaniających wyrostki zębodołowe.

Prawdopodobieństwo pojawienia się zapalenia dziąseł jest największe w wieku dojrzewania. W tym okresie, m.in. na skutek zmian hormonalnych, dochodzi do zwiększonego gromadzenia się płytki nazębnej i kamienia nazębnego, których obecność przy braku odpowiednich zabiegów higienicznych prowadzi do rozwoju zapalenia dziąseł.

Warto wspomnieć także o innych okresach wieku dziecięcego, kiedy ryzyko pojawienia się stanu zapalnego jest szczególnie wysokie. U niemowlaka w 2. półroczu życia, u rocznego dziecka i 2-latka mamy do czynienia z wyrzynaniem się pierwszych zębów. W okresie między 5.-6. a 13. rokiem życia dochodzi natomiast do wymiany zębów mlecznych na stałe. Te procesy mogą powodować objawy zapalenia dziąseł wynikające z oddziaływania czynników mechanicznych.

Przyczyny rozwoju zapalenia dziąseł u dziecka

Nagromadzenie się płytki nazębnej i kamienia nazębnego uznaje się za najczęstszą przyczynę zapalenia dziąseł. Proces rozwoju stanu zapalnego w takim przypadku można opisać następująco:

1. Na początku dochodzi do odkładania płytki nazębnej, czyli tworzącego się stale na zębach przezroczystego biofilmu (nalotu), który składa się przede wszystkim z substancji zawartych w ślinie (m.in. węglowodanów) oraz bakterii. Płytkę nazębną można usunąć metodami mechanicznymi, np. za pomocą szczotkowania czy nitkowania zębów.
2. Jeśli nie pozbędziemy się w pełni płytki nazębnej, po kilkudziesięciu godzinach od czasu jej utworzenia rozpocznie się proces odkładania na biofilmie obecnych w ślinie substancji mineralnych. W ten sposób powstaje kamień nazębny, który jest już znacznie trudniejszy do usunięcia i wymaga profesjonalnego czyszczenia przez dentystę.
3. Z czasem obecność bakterii w obrębie płytki nazębnej i kamienia nazębnego prowadzi do coraz silniejszego podrażniania dziąseł. Po pewnym czasie zaczynają być widoczne objawy zapalenia dziąseł.

Zjawisko najszybszego odkładania się płytki nazębnej obserwuje się przede wszystkim u dzieci w wieku od 8 do 12 lat, natomiast związane z nim zapalenie dziąseł stwierdza się najczęściej u nastolatków w przedziale wiekowym 14-16 lat. Ze względu na wpływ czynników hormonalnych, stan zapalny u osób w okresie dojrzewania może rozwijać się nawet przy niewielkiej ilości złogów na zębach.

Z inną sytuacją mamy do czynienia u dzieci w okresie ząbkowania oraz wymiany zębów mlecznych na stałe. Stan zapalny wywołany jest wtedy przez mechaniczne napieranie zębów na błonę śluzową dziąseł.

Do rozwoju zapalenia dziąseł u dzieci może przyczyniać się wiele czynników, włączając w to:

• Wady zgryzu, które prowadzą do trudności w dokładnym czyszczeniu niektórych zębów,
• Dieta nieadekwatna do zapotrzebowania organizmu na ważne składniki pokarmowe, np. witaminę C,
• Stany obniżonej odporności organizmu,
• Suchość w jamie ustnej,
• Niektóre choroby zakaźne, w tym wirusowe i grzybicze,
• Czynniki genetyczne,
• Przyjmowanie niektórych leków,
• Częste spożywanie cukrów, w szczególności w postaci płynnej,
• Leczenie ortodontyczne (obecność aparatu może czasowo zwiększać podatność na zapalenie zębów, ale długoterminowo zmniejsza ryzyko tego problemu ze względu na korekcję wad zgryzu, które mogą utrudniać utrzymywanie higieny),
• Ustny tor oddychania.

Objawy zapalenia dziąseł u dziecka

Objawy zapalenia dziąseł u dziecka mogą obejmować:

• Zaczerwienienie dziąseł (przyjmują one kolor jaskrawoczerwony, ciemnoczerwony lub siny zamiast jasnoróżowego),
• Obrzęk dziąseł,
• Odczuwanie bólu w okolicy dziąseł,
• Krwawienie podczas szczotkowania czy nitkowania zębów lub podczas spożywania żywności o twardej konsystencji,
• Nadwrażliwość na ciepło i zimno,
• Nieprzyjemny zapach z jamy ustnej.

W czasie, gdy pojawia się stan zapalny związany z ząbkowaniem, często dodatkowo mamy do czynienia z podwyższeniem temperatury ciała dziecka. Gorączka zwykle nie jest wyższa niż 38-38,5°C.

Jak leczyć zapalenie dziąseł u dziecka?

Leczenie zapalenia dziąseł u dziecka powinna poprzedzać diagnostyka, która pozwoli ustalić przyczynę tego stanu. W większości przypadków podstawową metodą eliminowania stanu zapalnego jest usunięcie kamienia nazębnego w gabinecie dentystycznym. Czasami istnieje potrzeba dodatkowego zastosowania leków przeciwzapalnych lub antybiotyków (dotyczy to tylko zaawansowanych zmian).

Domowe sposoby na zapalenie dziąseł u dziecka obejmują przede wszystkim działania mające na celu dbałość o higienę jamy ustnej, czyli regularne i dokładne szczotkowanie oraz nitkowanie zębów. Pomóc może także stosowanie płynów antybakteryjnych do higieny jamy ustnej.

Jak długo może trwać zapalenie dziąseł u dziecka?

Trudno jest określić przeciętny czas utrzymywania się stanu zapalnego dziąseł. Jego obecność zależy głównie od oddziaływania czynników, które wywołują zapalenie - czy to mechanicznego napieranie zęba przy jego wyrzynaniu się, czy obecności bogatego w bakterie kamienia nazębnego.

Przy ząbkowaniu widoczny stan zapalny obserwuje się najczęściej przez kilka dni (zwykle do około tygodnia). Przy przewlekłym zapaleniu dziąseł wywołanym obecnością bogatego w bakterie kamienia nazębnego, wizyta u stomatologa i zabieg czyszczenia zębów ze złogów (skaling) jest niezbędny, by problem ustąpił. W tym przypadku okres trwania zapalenia dziąseł warunkuje przede wszystkim czas, po którym udamy się z dzieckiem do dentysty.

Powikłania związane z zapaleniem dziąseł u dzieci

Przedłużający się stan zapalny dziąseł związany z nagromadzeniem płytki i kamienia nazębnego prowadzi do pojawienia się problemów z paradontozą i uszkodzeniem struktur, które utrzymują ząb w swoim położeniu. W zaawansowanym stadium zęby mogą zacząć się chwiać, a nawet wypadać.

W przypadku nasilonego stanu zapalanego czasami obserwuje się rozwój ropnia na dziąśle. Jest to zmiana wyglądająca jak niewielki pęcherzyk, z którego może sączyć się wydzielina. Najczęściej jej obecność wiąże się z nasilonymi dolegliwościami bólowymi. Wymaga pilnej wizyty u dentysty i podjęcia leczenia.

Zapobieganie zapaleniu dziąseł u dziecka

Profilaktyka zapalenia dziąseł u dziecka opiera się przede wszystkim na dbaniu o higienę jamy ustnej. Należy o niej pamiętać już od momentu pojawienia się pierwszego zęba.

W przypadku niemowląt i małych dzieci zastosuj poniższe rekomendacje:

• Szczotkuj wszystkie zęby dziecka niewielkimi okrężnymi ruchami z użyciem bardzo małej ilości odpowiedniej do wieku pasty zawierającej fluor, co najmniej 2 razy dziennie (w tym raz wieczorem, przed snem). Najłatwiej myć zęby malucha sadzając go sobie na kolanach, z tyłem jego głowy przy klatce piersiowej. Możesz usiąść przed lustrem, żeby lepiej widzieć cały proces.
• Nie musisz wypłukiwać jamy ustnej malucha po umyciu zębów pastą. Powoduje to ograniczenie ochronnego działania fluoru. Po zakończeniu szczotkowania dziecko może po prostu wypluć nadmiar śliny z pastą.
• Rozpocznij nitkowanie zębów malucha, kiedy pojawią się u niego 2 stykające się ze sobą zęby (czyli w wieku mniej więcej 2-3 lat).
• Zabierz dziecko na pierwszą wizytę do dentysty, gdy osiągnie 6.-12. miesiąc życia – najlepiej w sytuacji, gdy w jego jamie ustnej nie dzieje się nic niepokojącego. Dzięki temu maluch zapozna się i oswoi z nowym środowiskiem w sposób, który nie będzie dla niego nadmiernie stresujący. Przy okazji stomatolog przeprowadzi kontrolę stanu uzębienia i błony śluzowej dziecka, by upewnić się, że występują żadne problemy.
• U dzieci w wieku około 3 lat zaleca się rozpoczęcie wykonywania fluoryzacji zębów w gabinetach dentystycznych. Najlepiej przeprowadzać ją 2 razy w roku.

Dziecko w wieku około 7 lat powinno potrafić już samodzielnie myć zęby, choć warto nadal sprawdzać, czy robi to wystarczająco dokładnie i długo (można nastawiać czasomierz na 2 minuty jako wyznacznik odpowiedniej długości czasu szczotkowania).

Bardzo ważnym działaniem pozwalającym unikać utrzymywania się stanu zapalnego dziąseł u starszych dzieci jest wykonywanie w miarę potrzeb zabiegów usuwania nagromadzonego kamienia nazębnego (skalingu).

Warto wziąć także pod uwagę, że w profilaktyce zapalenia dziąseł duże znaczenie ma unikanie spożywania płynów bogatych w cukry, w tym soków owocowych i napojów słodzonych. Nie należy ich podawać w ogóle niemowlętom w 1. roku życia. W przypadku starszych dzieci zaleca ograniczenie ilości słodkich płynów w diecie oraz unikanie ich picia poza porą posiłków. Małym dzieciom nie należy podawać bogatych w cukry napojów w butelkach ani kubkach niekapkach (lepiej użyć otwartego kubka).

Bardzo trudno jest w pełni zapobiegać stanowi zapalnemu związanemu z ząbkowaniem czy wymianą zębów mlecznych na stałe, ponieważ wynika on zazwyczaj przede wszystkim z działania fizjologicznych czynników mechanicznych. Opisane powyżej podstawowe zasady profilaktyki związanej z higieną pozwalają jednak zmniejszać ryzyko nasilonego zapalenia dziąseł spowodowanego nagromadzeniem płytki nazębnej w okolicy wyrzynających się zębów, co również jest częstym zjawiskiem.

Źródła:

1. Pari A., Ilango P., Subbareddy V. i wsp. (2014) Gingival Diseases in Childhood – A review, Journal of Clinical & Diagnostic Research, 8(10): ZE01-ZE04, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4253289/.
2. Gałecka-Wanatowicz D., Stachura-Spłuszka A., Jurczak A. i wsp. (2012) Stany zapalne dziąseł w wieku pokwitaniowym (puberty gingivitis) – przegląd piśmiennictwa, Nowa Stomatologia 3/2012: 97-101, dostęp: https://www.nstomatologia.pl/wp-content/uploads/2014/10/ns_2012_097-101.pdf.
3. National Health Services (2022) Gum disease, dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/gum-disease/.
4. National Institute of Dental and Craniofascial Research (2024) Periodontal (Gym) Disease, dostęp: https://www.nidcr.nih.gov/health-info/gum-disease.
5. National Health Services (2022) Looking after your baby’s teeth, dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/baby/babys-development/teething/looking-after-your-babys-teeth/.
6. National Health Services (2022) Children’s teeth, dostęp: https://www.nhs.uk/live-well/healthy-teeth-and-gums/taking-care-of-childrens-teeth/.