Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka – czym jest?

Na czym polega wczesne wspomaganie rozwoju dziecka?

Wczesne wspomaganie rozwoju (w skrócie WWR) jest formą terapii ukierunkowaną na pomoc dzieciom z zaburzeniami rozwojowymi lub niepełnosprawnością. Wprowadza się je w sytuacji, gdy pod kątem zaawansowania w określonym obszarze rozwoju dziecko odstaje od rówieśników.

Główne zasady realizacji wczesnego wspomagania rozwoju obejmują:

• Włączenie w proces rodziców (lub opiekunów),
• Indywidualne podejście do każdego dziecka i jego rodziny,
• Możliwie jak najwcześniejsze rozpoczęcie programu, pozwalające na zapobieganie pojawianiu się kaskady kolejnych problemów rozwojowych wynikających z zaburzeń w określonym obszarze.

Rozpoczęcie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka poprzedzone jest szczegółową diagnostyką potrzeb i stworzeniem dostosowanego do nich programu pomocy w wyrównaniu zaburzeń rozwojowych.

Kiedy dziecko może potrzebować wczesnego wspomagania rozwoju?

Wczesne wspomaganie rozwoju skierowane jest do dzieci w pierwszych latach życia (do ukończenia 7. roku życia), u których występują nieprawidłowości w rozwojowe. Wskazaniami do realizacji takiego programu mogą być m.in.:

• Niepełnosprawność ruchowa,
• Niepełnosprawność intelektualna,
• Zaburzenia ze spektrum autyzmu,
• Zaburzenia w rozwoju mowy,
• Zaburzenia w obrębie narządów zmysłu, np. słuchu, wzroku.

Obszary rozwoju dziecka objęte wczesnym wspomaganiem

Terapia w ramach wczesnego wspomagania rozwoju dziecka może dotyczyć::

• Rozwoju mowy i komunikacji – zazwyczaj w formie zajęć z logopedą. Celem zajęć jest stymulacja rozwoju mowy, poprawa artykulacji, rozwijanie rozumienia języka oraz wprowadzanie alternatywnych metod komunikacji, takich jak systemy AAC czy obrazki PECS, jeśli dziecko ma trudności z mową werbalną. Logopeda prowadzi ćwiczenia dostosowane do wieku i możliwości dziecka, takie jak zabawy dźwiękonaśladowcze, gry językowe, ćwiczenia oddechowe czy wspieranie narracji i dialogu.
• Rozwoju umiejętności edukacyjnych– oddziaływania mogą być związane z nabywaniem umiejętności czytania i pisania, liczenia, zastosowania zasad logiki do rozwiązywania problemów, zapamiętywania, spostrzegania, koncentracji uwagi. Zajęcia rozwijać mogą również koordynację wzrokowo-ruchową, grafomotorykę, wiedzę o otaczającym dziecko świecie. Mogą odbywać się w formie zajęć z psychologiem lub pedagogiem.
• Rozwoju emocjonalnym – praca może odbywać się w formie zajęć z psychologiem oraz obejmuje wykształcanie u dziecka świadomości własnych potrzeb emocjonalnych oraz potrzeb emocjonalnych innych osób. Programy wczesnego wspomagania rozwoju dziecka mogą być też ukierunkowane na rozwijanie umiejętności radzenia sobie z trudnymi emocjami oraz na wspieranie poczucia własnej wartości. Dziecko rozwija również zdolności do obserwacji własnego zachowania oraz do kontrolowania impulsów, samoregulacji.
• Rozwoju społecznym – praca w tym obszarze skupia się na kształtowaniu u dziecka umiejętności związanych z funkcjonowaniem w grupie, nawiązywaniem i utrzymywaniem kontaktów, a także rozwijaniem zrozumienia dla zasad i norm. Ponadto obejmuje działania na rzecz rozwoju zainteresowań oraz predyspozycji, które w dorosłości mogą pomagać w uzyskaniu adekwatnego stopnia niezależności od najbliższych. Zajęcia mogą odbywać się w formie treningów umiejętności społecznych.
• Rozwój ruchowy i wspieranie motoryki małej – ten obszar obejmejmować może po pierwsze motorykę dużą (m.in. sprawności ruchowej, wzmacnianie napięcia mięśniowego), np. w formie rehabilitacji ruchowej. Zajęcia koncentrować mogą się również na rozwijaniu sprawności manualnej potrzebnej do wykonywania codziennych czynności, takich jak chwytanie przedmiotów, rysowanie czy zapinanie guzików. Terapeuci, często specjaliści od terapii ręki, stosują różnorodne ćwiczenia, takie jak układanie klocków, nawlekanie koralików, lepienie z plasteliny czy malowanie, które nie tylko wzmacniają mięśnie dłoni, ale także poprawiają koordynację wzrokowo-ruchową.
• Integracja sensoryczna – zajęcia Integracji Sensorycznej pomagają dzieciom, które mają trudności z przetwarzaniem bodźców sensorycznych, takich jak dotyk, ruch, dźwięki czy bodźce wzrokowe. Terapia polega na dostarczaniu odpowiednio dobranych bodźców, które stymulują układ nerwowy dziecka, wspierając rozwój zdolności do odpowiedniego reagowania na otoczenie. W trakcie zajęć dziecko wykonuje różnorodne aktywności, takie jak bujanie na huśtawkach, toczenie się po piłkach, chodzenie po ścieżkach sensorycznych czy manipulowanie różnymi fakturami, co poprawia koordynację, równowagę oraz koncentrację.

Ćwiczenia w ramach wczesnego wspomagania rozwoju dziecka – przykłady

Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka powinno mieć charakter wieloprofilowy, kompleksowy i dostosowany indywidualnie na podstawie szczegółowej diagnozy potrzeb dziecka, z uwzględnieniem wieku. W związku z tym poszczególne programy bardzo różnią się od siebie pod kątem wykorzystywanych metod.

Kilka przykładów ćwiczeń, które mogą być stosowane we wczesnym wspomaganiu rozwoju dziecka to:

• Usprawnianie motoryki dużej przez ćwiczenia z piłką, ćwiczenia równowagi (np. podskoki, stanie na jednej nodze),
• Usprawnianie motoryki małej przez zabawy z plasteliną, kolorowanki, cięcie nożyczkami, zabawy z klockami, odkręcanie i zakręcanie przykrywek słoiczków,
• Usprawnianie mowy i komunikacje poprzez ćwiczenia logopedyczne,
• Ćwiczenie umiejętności społecznych przez odgrywanie ról (np. zabawa w sklep).

Efekty wczesnego wspomagania rozwoju dziecka

Odpowiednio dobrany i regularnie prowadzony program wczesnego wspomagania rozwoju dziecka może przynieść efekty mające duży wpływ na dalsze życie dziecka. Do potencjalnych korzyści płynących z jego wdrożenia należą m.in.:

• Wczesne rozpoznanie i podjęcie działań w przypadku zaburzeń rozwojowych może znacząco ograniczyć ich wpływ na przyszłość dziecka. Dzięki temu dziecko może osiągać lepsze rezultaty w nauce, rozwoju społecznym i emocjonalnym.
• Program WWR wspiera rozwój podstawowych umiejętności, takich jak komunikacja, ruch i kompetencje społeczne, które są kluczowe dla późniejszego funkcjonowania i sukcesów.
• Wczesna pomoc może zahamować rozwój trudności, które w przyszłości mogłyby utrudnić naukę i integrację społeczną.
• Program obejmuje również pomoc dla rodzin, umożliwiając im lepsze zrozumienie potrzeb dziecka oraz dostarczając narzędzi wspomagających jego rozwój.
• Dzięki uczestnictwu w WWR dzieci rozwijają umiejętności społeczne, co ułatwia im nawiązywanie relacji i funkcjonowanie w grupie.
• Wczesne interwencje redukują potrzebę bardziej zaawansowanych i kosztownych terapii w późniejszych etapach życia dziecka.
• Dzieci korzystające z WWR lepiej radzą sobie z nauką w szkole dzięki wcześniej rozwiniętym podstawowym zdolnościom.

Gdzie prowadzone jest wczesne wspomaganie rozwoju dziecka?

Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka może odbywać się w specjalistycznych poradniach publicznych lub prywatnych, w których program planowany i realizowany jest przez specjalistów wykwalifikowanych do pracy z najmłodszymi dziećmi – pedagogów, psychologów, logopedów, fizjoterapeutów, terapeutów zajęciowych, terapeutów integracji sensorycznej.

Ponadto zajęcia wczesnego wspomagania rozwoju dziecka często organizowane są w przedszkolach oraz szkołach podstawowych, włączając w to szkoły specjalne. W przypadku najmłodszych dzieci (do 3. roku życia) mogą odbywać się także w domach.

Zajęcia w ramach WWR typowo prowadzone są przez specjalistę indywidualnie z maluchem i jego rodziną. W przypadku dzieci, które ukończyły 3. rok życia mogą odbywać się również w grupach po 2 lub 3 osoby plus ich rodziny.

Możliwość bezpłatnego korzystania z wczesnego wspomagania rozwoju dziecka

W przypadku obecności wskazań do wdrożenia wczesnego wspomagania rozwoju i przejścia kwalifikacji, finansowanie programu leży po stronie państwa. Bezpłatna pomoc obejmuje od 4 do 8 godzin zajęć w miesiącu, w zależności od potrzeb dziecka. Po zakwalifikowaniu można skorzystać z zajęć zarówno w ośrodkach publicznych, jak i wielu prywatnych (powinny one zostać sfinansowane przez państwo w obu przypadkach).

Proces kwalifikacji do uzyskania bezpłatnego wczesnego wspomagania rozwoju w sytuacji, gdy programy nie są organizowane w placówce, do której uczęszcza dziecko (np. w przedszkolu), obejmuje typowo następujące kroki:

1. Uzyskanie zaświadczenia lekarskiego (od pediatry), w którym stwierdzona jest potrzeba wczesnego wspomagania rozwoju, z określeniem przyczyny (może nią być konkretna jednostka chorobowa lub bardziej ogólne określenie, np. opóźniony lub zaburzony rozwój psychoruchowy),
2. Zgłoszenie dziecka do publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej (w tym przypadku obowiązuje rejonizacja) w celu diagnozy i złożenie wniosku o opinię o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju. Należy przy tym przedstawić zaświadczenie lekarskie i ew. inne dokumenty, takie jak opinie psychologiczne, orzeczenie o niepełnosprawności lub dokumentację medyczną, uwzględniającą informacje adekwatne do uzyskania pomocy w ramach WWR.
3. Udanie się z uzyskaną opinią do wybranej placówki, która zajmuje się prowadzeniem programów wczesnego wspomagania rozwoju.

Źródła:

1. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (2013) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 października 2013 r. w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci, dostęp: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20130001257/O/D20131257.pdf.
2. Piotrowicz R. (2012) Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka – kompleksowe wsparcie dziecka i rodziny. Diagnoza a program, Ośrodek Rozwoju Edukacji, dostęp: https://www.naszaklinika.com.pl/pliki/Dla%20Rodzicow%20wczesne%20wspomaganie%20rozwoju%20dziecka.pdf.
3. Early Intervention Foundation What is early intervention?, dostęp: https://www.eif.org.uk/why-it-matters/what-is-early-intervention.