Kompleksowa ocena żywienia dzieci w wieku 13-36 miesięcy

Do badania zaproszono 400 losowo wybranych z całego kraju dzieci w wieku między 13 a 36 miesięcy. Rodzicie mieli za zadanie wypełnić ankietę zawierającą m.in. pytania na temat zachowań i preferencji żywieniowych swoich dzieci. Ponadto przez 3 dni notowali całodzienny jadłospis dziecka. Ankieterzy zebrali również dane na temat wzrostu, masy ciała, stanu zdrowia i aktywności dziecka.

Tylko 45,5% polskich dzieci ma prawidłową masę ciała

* Raport z badania KOMPLEKSOWA OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA DZIECI W WIEKU 13-36 MIESIĘCY W POLSCE, Instytutu Matki i Dziecka Warszawa, 2011 (badanie randomizowane na reprezentatywnej grupie 400 dzieci w wieku 13-36 miesięcy w Polsce w 2010r., finansowane przez Fundację Nutricia).

Dieta dzieci w wieku 13-36 miesięcy jest nieprawidłowo zbilansowana

Proporcje poszczególnych grup produktów i pochodzących z nich składników odżywczych w diecie małych dzieci są niewłaściwe.

Dzieci spożywają 3 razy więcej białka niż zalecają aktualne normy żywienia

Białko jest niezbędnym w diecie dziecka składnikiem odżywczym – buduje intensywnie rosnący organizm, jednak co za dużo, to nie zdrowo. Badanie wykazało, że dzieci za często i za dużo jedzą produktów mięsnych (mięsa oraz jego przetworów – wędlin, parówek, kiełbas). Trzeba przy tym pamiętać, że źródłem białka zwierzęcego są również jaja oraz wartościowe produkty mleczne.

80% dzieci ma dietę niedoborową w wapń i witaminę D

Wapń i witamina D są niezbędne dla prawidłowego wzrostu małego dziecka. Wapń buduje kości, a witamina D jest niezbędna do jego prawidłowego wchłaniania. Głównym źródłem tych składników w diecie maluchów powinna być odżywcza formuła na bazie mleka (dawniej mleko modyfikowane typu Junior) oraz przetwory mleczne – naturalne jogurty, kefiry, sery twarogowe i żółte. Badanie wykazało, że dzieci jedzą za mało tego typu produktów, co rzutuje bezpośrednio na spożycie wapnia i witaminy D. Eksperci zalecają, by spożycie wapnia było na poziomie 800-1000 mg, podczas gdy jadłospisy badanych dzieci dostarczały średnio tylko ok. 654 mg. Witaminy D było o połowę za mało w stosunku do zaleceń (średnio 5,1 ug vs. 10 ug).

90% dzieci spożywa za dużo soli, a 78% – za dużo cukru

Podawanie małemu dziecku słonych oraz przesadnie słodkich produktów i napojów niekorzystnie wpływa na rozwój jego preferencji smakowych. Dziecko wykształca wtedy upodobanie do niezdrowych produktów – słonych przekąsek, cukru i słodyczy. Ponadto wykazano, że nadmiar soli we wczesnym okresie życia sprzyja rozwojowi nadciśnienia tętniczego krwi w późniejszym okresie.

Nadmiar cukru i słodyczy w diecie może zwiększać ryzyko próchnicy zębów oraz przybieraniu na wadze. Badanie wykazało, że dzieci jedzą ponad 2 razy więcej sodu niż jest im potrzebne. Sód ten pochodzi głównie z soli dodawanej do potraw, ale również z soli ukrytej w kostkach rosołowych i mieszankach warzywno-przyprawowych.

Jak prawidłowo zbilansować jadłospis dziecka w wieku 13-36 miesięcy?

Wraz z coraz bardziej urozmaiconym jadłospisem i obecności w nim nowych potraw częstotliwość karmienia piersią lub mlekiem modyfikowanym czy odżywczą formułą na bazie mleka będzie się zmniejszać. Prawidłowo zbilansowana dieta powinna uwzględniać 3 główne posiłki – śniadanie, obiad i kolację oraz 2 uzupełniające – drugie śniadanie oraz podwieczorek. Posiłki powinny się składać z 5 podstawowych grup produktów żywnościowych: białkowych (mleka i produktów mlecznych, mięsa, ryb, drobiu i jaj), produktów zbożowych, tłuszczów, warzyw i owoców. Ponadto właściwe żywienie to również takie, w którym brane pod uwagę są indywidualne potrzeby dziecka, a pokarmy przygotowywane są z nieprzetworzonych oraz wysokiej jakości produktów.

Ważne:

• Podając dziecku pokarmy, należy pamiętać, że po 1. Roku życia wzrasta zapotrzebowanie na wapń i witaminę D[1].
• Bardzo wysokie jest również zapotrzebowanie na żelazo, które w przeliczeniu na kilogram masy ciała jest u małego dziecka aż cztery razy wyższe niż u osoby dorosłej[2]. Dlatego należy zadbać o to, aby w diecie dziecka znalazły się produkty będące źródłem tego składnika, czyli mięso, ryby, jaja, zielone warzywa, a dodatkowo żywność bogata w witaminę C, która zwiększa wchłanianie żelaza z innych produktów.
• U dziecka po 1. roku życia stopniowo zmienia się konsystencja podawanych mu posiłków – do 2. roku życia kształtuje się umiejętność gryzienia, a zatem coraz częściej w diecie pojawiają się pokarmy stałe.
• Pamiętaj, że jadłospis rocznego dziecka wciąż powinien różnić się od jadłospisu dorosłych. Należy ograniczać dodatek soli do potraw i produktów spożywczych oraz podawanie słodkich napojów. Głównym uzupełnieniem płynów w diecie powinna być woda.

Jakie składniki powinna uwzględniać dieta dziecka w wieku 13-36 miesięcy?

Mięso, ryby, wędliny, jaja

Chude mięso czerwone, w tym wędliny, powinny być spożywane nie częściej niż dwa-trzy razy w tygodniu, a jajka kurze w dni, w których nie jest spożywane mięso. Mięso drobiowe powinno gościć w menu dwa-trzy razy w tygodniu, zawsze bez skóry. Wskazane jest podawanie dziecku ryb jeden lub dwa razy w tygodniu.

Mleko i przetwory mleczne

Dziecko, które kończy 1. rok życia, powinno otrzymywać w ciągu doby maksymalnie 3 porcje posiłków mlecznych[1].

Warzywa i owoce

Należy zadbać, aby w codziennym jadłospisie dziecka znalazły się warzywa, w tym warzywa strączkowe i owoce.

Produkty zbożowe

Pieczywo i przetwory zbożowe pochodzące z pełnego przemiału zbóż powinny być stałym elementem jadłospisu dziecka.

Tłuszcze roślinne

Posiłki powinny być przygotowywane z udziałem tłuszczów roślinnych. Dobrym wyborem jest oliwa z oliwek lub olej rzepakowy.

Urozmaicanie jadłospisu oraz stopniowe wprowadzanie i przyzwyczajanie dziecka do nowych produktów jest konieczne do akceptacji szerokiego asortymentu produktów i potraw zapewniających optymalne pokrycie zapotrzebowania na wszystkie składniki odżywcze.

Jakie jest zapotrzebowanie energetyczne w grupie wiekowej 13-36 miesięcy?

Zapotrzebowanie energetyczne po 1. roku życia powinno być ustalane indywidualnie w oparciu o masę ciała dziecka. Orientacyjnie zapotrzebowanie to wynosi 83 kcal na 1 kg masy ciała dziecka. Zalecana dzienna pula energetyczna to 1000 kcal.

Czy dziecko w okresie 13-36 miesięcy powinno spożywać tylko tłuszcze roślinne?

Tłuszcze to bardzo ważne źródło energii w diecie dziecka po 1. roku życia i stanowią one 35-40% dobowego zapotrzebowania energetycznego. Jest to większa ilość w porównaniu z dietą dorosłych. W jadłospisie powinny znaleźć się tłuszcze zarówno pochodzenia roślinnego, tj. oleje i oliwa, jak i pochodzenia zwierzęcego (z ryb, mięsa czy tłuszcz mleczny). Szczególnie zalecane tłuszcze w codziennej diecie to przede wszystkim te zawierające znaczące ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych, a zwłaszcza długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, które są niezbędne do prawidłowego rozwoju mózgu oraz siatkówki oka. Najlepszym źródłem korzystnych dla zdrowia tłuszczów są ryby, oleje roślinne oraz orzechy.

Jaką rolę pełnią węglowodany w diecie dziecka 13-36 miesięcy?

Węglowodany stanowią materiał zapasowy, a także biorą udział w wielu procesach w intensywnie rozwijającym się organizmie dziecka. To główne źródło energii w diecie, które powinno pokrywać 45-65% dziennego zapotrzebowania kalorycznego. Do węglowodanów wlicza się wiele związków pełniących odmienne funkcje. Z pośród nich wyróżniamy węglowodany proste (tzw. cukry) oraz węglowodany złożone.

Węglowodany proste (glukoza, fruktoza, sacharoza) to pojedyncze cząsteczki, które nie rozkładają się już na mniejsze i w krótkim czasie są wchłaniane bezpośrednio z przewodu pokarmowego. Mogą powstawać po trawieniu węglowodanów złożonych lub występować naturalnie w produktach. Jednorazowe i w dużej ilości dostarczenie cukrów prostych do organizmu powoduje nagły wzrost stężenia glukozy we krwi, który powoduje szybki i krótkotrwały skok energii[1]. Zalecane jest, żeby zawartość cukrów prostych w diecie dziecka nie przekraczała 10% dziennego zapotrzebowania na energię[2].

Węglowodany złożone to związki składające się z wielu cząsteczek cukrów prostych, ale ich złożona budowa sprawia, że mają inny smak niż cukry proste. Ta grupa węglowodanów powinna pokrywać większość dziennego zapotrzebowania na węglowodany. Do węglowodanów złożonych zaliczamy skrobię, oligosacharydy, frakcje błonnika pokarmowego, takie jak inulina, pektyny czy celuloza. Oprócz tego, że węglowodany złożone pełnią funkcję energetyczną, pobudzają również do pracy jelita. Niektóre z nich nie są trawione w jelicie cienkim, a ulegają fermentacji dopiero w jelicie grubym, mając korzystny wpływ na mikrobiotę jelitową dziecka. Węglowodany złożone można znaleźć w produktach zbożowych, nasionach roślin strączkowych, ryżu i kaszach lub makaronach pełnoziarnistych[3]. Dieta dziecka, które skończyło roczek, powinna uwzględniać również produkty pełnoziarniste będące źródłem błonnika. Dzienna dawka tego składnika w jadłospisie dziecka w wieku 1-3 lata powinna wynosić nie mniej niż 10 g[4].

[1] Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie pod red. M. Jarosz i in. NIZP-PZH, 2020.

[2] Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie pod red. M. Jarosz i in. NIZP-PZH, 2020.

[3] Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży pod red. Szajewskiej H. i Horvath A, Medycyna praktyczna, Kraków 2017.