Rozszerzanie diety niemowlęcia – jak robić to z głową?

Rozszerzanie diety – co to znaczy?

Rozszerzanie diety oznacza stopniowe wprowadzanie pokarmów innych niż mleko do jadłospisu niemowlaka. Jest to niezwykle ważny etap w życiu każdego malucha. Chwile, w których odkrywa bogactwo smaków i powoli nabywa umiejętności w spożywaniu stałych posiłków, są dla niego sporym wyzwaniem, a także bardzo cenną lekcją, będąca podłożem przyszłych nawyków żywieniowych.

Rozszerzanie diety niemowlęcia odbywa się powoli, w kilku krokach. Można do niego podjeść na dwa sposoby:

• Tradycyjnie – kiedy to rodzic karmi dziecko, podając mu produkty w przetartej formie, bez wyczuwalnych faktur, osobno lub połączone razem. Wówczas to rodzic decyduje o ilości pokarmu, jaką podaje dziecku na łyżeczce. Jedzenie rodzic przygotowuje samodzielnie lub korzysta z gotowych produktów w słoiczkach, które są odpowiednio zbilansowane i dostosowane do potrzeb żywieniowych najmłodszych dzieci.
• BLW – (od ang. Baby Led Weaning) jest to sposób rozszerzania diety sterowany przez niemowlę. Metoda BLW polega na proponowaniu maluchowi różnych pokarmów w kawałkach, co daje mu możliwość wyboru, a tym samym zapoznanie się z oryginalnym wyglądem, kolorem, fakturą i smakiem pojedynczych produktów. Dziecko je samodzielnie i stopniowo nabywa umiejętności posługiwania się sztućcami.

Obie metody można z powodzeniem ze sobą łączyć. Co więcej – taki sposób żywienia – tradycyjnego z elementami BLW – najczęściej jest dla dziecka wyjątkowo ciekawy i może sprawić, że rozszerzanie diety będzie przyjemniejsze i dla niego, i dla rodzica.

Kiedy zacząć rozszerzać dietę niemowlęcia?

Karmienie piersią jest najwłaściwszym sposobem żywienia niemowląt. Światowa Organizacja Zdrowia zaleca karmienie zdrowych niemowląt wyłącznie mlekiem matki do ukończenia 6. miesiąca życia, a zachowanie mleka jako podstawy żywieniowej do ukończenia przez dziecko 1 roku życia. Karmienie piersią powinno być kontynuowane tak długo, jak chce matka i dziecko¹.

Rozszerzanie diety niemowlaka należy rozpocząć nie wcześniej niż w 17. tygodniu życia dziecka i nie później niż w 26. tygodniu życia dziecka, a więc nie wcześniej niż w 5., a nie później niż na początku 7. miesiąca. Utrzymuje się, że około 6. miesiąca życia dziecka ze względu na konieczność zaspokojenia zapotrzebowania na wszystkie niezbędne składniki odżywcze, zachodzi potrzeba wprowadzenia pokarmów uzupełniających, stąd też 6. miesiąc uznaje się za graniczny. Jednak rozszerzanie diety powinno być rozpoczęte wówczas, kiedy dziecko wykazuje umiejętności rozwojowe, potrzebne do ich spożywania, stąd rozbieżności czasowe, zależne od cech i indywidualnego rozwoju niemowląt, nie ma więc ściśle określonego czasu – wymagana jest obserwacja i znajomość dziecka².

Oznaki gotowości do rozszerzania diety

U większości niemowląt w wieku 6 miesięcy dojrzewa zdolność przyjmowania pokarmów stałych. Wówczas dzieci nabywają umiejętności siedzenia z podparciem, osiągają dojrzałość nerwowo-mięśniową pozwalającą kontrolować ruchy głowy i szyi oraz jedzenie z łyżeczki. W tym czasie zanika typowy dla okresu noworodkowego i wczesnoniemowlęcego odruch usuwania z ust ciał obcych, który utrudnia karmienie pokarmami innymi niż płynne³.

Po czym rozpoznać, że maluch jest gotowy do rozszerzania diety?

• Potrafi siedzieć z podparciem i sztywno utrzymuje głowę, kontroluje ruchy głowy i szyi.
• Wykazuje zainteresowanie tym, co i jak jedzą rodzice, wodzi wzrokiem, naśladuje ustami ruch jedzenia.
• Wkłada przedmioty do buzi.
• Otwiera usta, kiedy proponuje mu się jedzenie lub zbliża przedmioty do ust.
• Nie wypycha pokarmu językiem.
• Interesuje go łyżeczka, nachyla się, otwiera buzię do niej, podąża za nią wzrokiem.
• Nie jest już aż tak zainteresowany piersią lub butelką.

Warto wiedzieć, że to, czy dziecko ma już zęby czy nie, nie ma żadnego wpływu na proces rozszerzania diety. Dziąsła dziecka są przystosowane do radzenia sobie z miękkimi pokarmami.

Duże znaczenie ma to, jak i kiedy podawać dziecku jedzenie w trakcie rozszerzania diety. Maluch powinien być zdrowy, wyspany, zadowolony i, przede wszystkim, chętny na nową przygodę. Nie powinien być ani bardzo głodny, ani mocno najedzony, dlatego pierwsze próby podawania stałych pokarmów najlepiej podejmować między karmieniami, mniej więcej do godziny po podaniu dziecku mleka. Warto również zrobić to do południa, by mieć czas na obserwację reakcji dziecka na nowe doznania. Ważny jest również spokój i cierpliwość rodzica, by maluch nie odczuł jego stresu.

Masz wątpliwości? Sprawdź najczęstsze pytania na temat rozszerzania diety niemowląt!

Dlaczego rozszerzanie diety jest tak ważne?

Rozszerzanie diety malucha jest naturalnym procesem, niezbędnym, by wspomóc jego prawidłowy rozwój. 1000 pierwszych dni życia dziecka to najważniejszy okres, w którym kształtują i doskonalą się jego wszystkie narządy i układy, a organizm dynamicznie się rozwija. Ponadto, między 6. a 10. miesiącem życia dziecko nabywa odpowiednich umiejętności, by radzić sobie ze stałymi pokarmami, stąd też jest to idealny czas, by wprowadzać je do diety.

Opóźnienie w rozszerzaniu diety może prowadzić do niedoborów niezbędnych składników mineralnych i innych składników odżywczych, co może przełożyć się na zaburzenia w rozwoju. Mimo iż mleko mamy – lub mleko modyfikowane w przypadku niemożności karmienia piersią – wciąż stanowi podstawę diety, po 6. miesiącu życia rośnie zapotrzebowanie niemowlaka na energię i inne składniki odżywcze, które należy zaspokoić, wprowadzając posiłki uzupełniające, ponieważ mleko przestaje być wystarczające.

Rosnące zapotrzebowanie na energię

Prawidłowe rozszerzanie diety, uwzględniające aktualny schemat żywienia, ma ogromny wpływ na kształtowanie się zdrowych nawyków żywieniowych. Kluczowe są pierwsze 2 lata życia dziecka, w których kształtują się zarówno preferencje, jak i awersje smakowe⁴. To właśnie w pierwszych latach życia dziecko nabiera odpowiednich odruchów, rozwija swoje zmysły, wyrabia sobie poczucie smaku, a także doskonali zdolności motoryczne, równie potrzebne podczas jedzenia. Dzięki właściwemu rozszerzaniu diety rodzice mają szansę wpłynąć na zdrowie dziecka i zmniejszyć ryzyko wystąpienia u niego różnych chorób w przyszłości.

Co może jeść dziecko po 4. miesiącu życia?

Zbyt wczesne wprowadzenie nowych produktów może zniechęcić niemowlę do wypijania mleka mamy, które powinno być wyłącznym pokarmem przez 6 pierwszych miesięcy życia dziecka. Mleko kobiece zawiera m.in. przeciwciała i inne czynniki chroniące przed infekcją, a także probiotyki, wpływające o florę jelitową, co również ma wpływ na odporność, ale też na metabolizm i ogólne zdrowie dziecka. Ponadto, zbyt wczesne rozszerzanie diety, kiedy organizm dziecka, a szczególnie jego układ pokarmowy nie jest jeszcze w pełni dojrzały, może prowadzić do problemów z zachłystywaniem i dławieniem treścią pokarmową, poprzez jej przenikanie do układu oddechowego. Nie ma natomiast żadnych danych mówiących o tym, że wprowadzanie pokarmów uzupełniających przed 6. miesiącem jest szkodliwe lub korzystne dla zdrowia lub też zwiększa ryzyko wystąpienia alergii⁵.

Na tym etapie można powoli przygotowywać się do rozszerzania diety i dowiedzieć się o wprowadzaniu pierwszych warzyw do diety dziecka, od których zaczyna się przygodę ze stałymi pokarmami.

Co może jeść dziecko po 6. miesiącu życia?

Wprowadzanie pokarmów uzupełniających do diety dziecka powinno postępować bez pośpiechu. Podstawą jest cierpliwość rodzica, obserwacja dziecka i zachowanie jednej prostej zasady – na „pierwszy ogień” powinny pójść warzywa, a dopiero później pierwsze owoce.

Warto dać dziecku czas na reakcję. Pierwsze dni i tygodnie rozszerzania diety to bardziej eksperymentowanie z zapachami i smakami niż jedzenie posiłków w dorosłym rozumieniu, dlatego nie należy się martwić, jeśli maluch nie zje zbyt wiele – to dla niego nowe doświadczenie i także brudzenie się jedzeniem, dotykanie go, a czasem i wypluwanie, jest formą poznawania.

Schemat rozszerzania diety

Nie ma żadnych ścisłych wytycznych dotyczących rozszerzania diety niemowląt, których kategorycznie należy się trzymać. Nie ma jasno określonej kolejności wprowadzania produktów czy też miary do liczenia tego, ile dziecko zjadło. Schemat żywienia niemowląt służy wyłącznie wspieraniu rodziców w tym procesie.

Najważniejszą zasadą jest to, że to rodzic decyduje o tym, kiedy i co zaproponuje dziecku do jedzenia, ale to ono decyduje o tym, ile i czy w ogóle zje.

Schemat żywienia zdrowych niemowląt

Schemat żywienia zdrowych niemowląt to dokument stworzony przez specjalistów z Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, będący zbiorem wytycznych dotyczących żywienia dzieci w pierwszym roku życia. Zawiera informacje o tym, w jaki sposób rozszerzać dietę niemowląt, jakie produkty do niej wprowadzać, w jakiej kolejności i jak to robić, by zapewnić dziecku jak najlepszy rozwój.

Sprawdź, jak wygląda schemat żywienia niemowląt i najnowsze wytyczne dotyczące rozszerzania diety.

Etapy rozszerzania diety

Rozszerzanie diety niemowlęcia można podzielić na kilka etapów. Nie jest bowiem tak, że półroczny maluch od razu zasiądzie do stołu i zje posiłek taki sam, jak rodzice. Warto widzieć, kiedy i jak podawać dziecku jedzenie na samym początku i od czego zacząć wprowadzanie do diety niemowlaka innych pokarmów niż mleko.

Rozszerzanie diety – krok po kroku

Oto kilka wskazówek, które mogą pomóc podczas rozszerzania diety malucha.

Czy dziecko jest gotowe na rozszerzanie diety?

Jak zostało już wspomniane, maluch jest gotowy do rozszerzania diety, kiedy potrafi stabilnie siedzieć z podparciem, sztywno utrzymywać głowę i kontrolować jej ruchy oraz wykazuje zainteresowanie jedzeniem. Można uznać, że dzieje się tak wraz z ukończeniem przez dziecko 6. miesiąca życia. Jak postępować podczas wprowadzania stałych pokarmów?

Zacznij od warzyw

Wprowadzenie warzyw do diety dziecka należy zacząć od pojedynczych produktów, podawanych w niewielkich ilościach, 2–3 łyżeczek (np. BoboVita Pierwsza łyżeczka Marchewka lub BoboVita Pierwsza łyżeczka Brokuły). Należy obserwować reakcje malucha i jeśli nic nie wskazuje na problemy, stopniowo można zwiększać ilość i różnorodność warzyw.

Owoce w diecie dziecka powinny być wprowadzone dopiero 2–3 tygodnie później, kiedy maluch oswoi się ze smakiem warzyw. Jako pierwsze owoce poleca się najprostsze i najpopularniejsze – przecierki bananowe czy jabłkowe, z czasem jednak można podawać bardziej finezyjne i łączące różne owoce.

Sprawdź, jak szykować pierwsze posiłki dla niemowlaka i przekonaj się, jakie to proste!

Wprowadzanie zbóż do diety niemowlaka

Produkty zbożowe, także zawierające gluten, można wprowadzać równolegle z innymi produktami. Nie stosuje się już tradycyjnej ekspozycji na gluten i choć maluch nie powinien spożywać go w nadmiarze, to tak naprawdę nie ma żadnych zaleceń, dotyczących optymalnej ilości⁶. Po wprowadzeniu warzyw i owoców można więc zapoznać dziecko z produktami zbożowymi, np. takimi jak Kaszki BoboVita.

Wprowadzenie mięsa i ryb

Po 6 miesiącu, po warzywach, owocach i zbożach, należy wprowadzić do diety dziecka nowe źródło białka, jakim są mięso i ryby. Jeden mięsny posiłek powinien być codziennym elementem menu dziecka, zaś ryby należy podawać 1–2 razy tygodniowo.

Sprawdź, jak wprowadzić ryby do menu małego dziecka.

Jak wprowadzać dziecku nowe smaki?

Warto pamiętać, by stopniowo zmieniać produkty, dodawać nowe warzywa i owoce oraz sięgać po połączenia warzyw z owocami, owoców i warzyw ze zbożami czy też dania mięsne i rybne z warzywami i zbożami. Od samego początku warto dbać o różnorodność diety dziecka, bo dzięki temu zwiększa się szansę na to, że w przyszłości maluch będzie smakoszem, któremu niczego w diecie nie zabraknie.

Świetnym sposobem na bezpieczne urozmaicanie diety jest stosowanie gotowych obiadków i zupek BoboVita, które łącząc różne produkty pobudzają kubki smakowe maluchów.

Pięć posiłków dziennie – od kiedy?

Na początku rozszerzania diety stałe pokarmy są raczej dodatkiem i zastępują jeden posiłek dziennie. Z każdym kolejnym miesiącem zwiększa się ilość posiłków stałych, co oznacza, że pod koniec 1. roku życia niemowlę karmione mlekiem modyfikowanym je 4-5 posiłków i 1-2 zdrowe przekąski, w razie potrzeby. Jeśli dziecko jest karmione piersią, należy karmić na żądanie. Wówczas ilość karmień jest większa, a żywność uzupełniająca stanowi posiłki stałe dodatkowe⁷.

Sól i cukier w diecie niemowlęcia

Dodawanie soli i cukru do posiłków dziecka jest nie tylko całkowicie zbędne, ale i niezalecane. Dzieci nie mają pojęcia o cukrze, słodyczach i sztucznie słodkim smaku, więc go nie potrzebują, z kolei nadmiar soli może prowadzić do nadciśnienia. Zaleca się więc unikanie dosalania i dodawania cukru do diety dzieci poniżej 2. roku życia⁸.

Sprawdź także, jakich pokarmów unikać w diecie dziecka.

Co podawać niemowlakowi do picia?

Wraz z rozszerzaniem diety zachodzi konieczność podawania dziecku płynów. Najlepszym wyborem jest woda niegazowana, źródlana lub mineralna niskozmineralizowana.

Co robić, gdy dziecko zjada za mało?

Jeśli maluch podczas rozszerzania diety odmawia jedzenia – w tym także mleka – należy zgłosić się do lekarza, który oceni jego rozwój – masę ciała i wzrost – oraz sprawdzi przyczynę problemów, które mogą mieć podłoże zdrowotne, np. nietolerancje pokarmowe, refluks żołądkowo–przełykowy czy inne stany chorobowe.

Rozszerzanie diety a alergie

Zgodnie z aktualnymi zaleceniami, nie ma konieczności eliminowania lub opóźniania wprowadzania pokarmów potencjalnie alergizujących na etapie rozszerzania diety niemowlęcia. Ponadto nie trzeba ograniczać tych produktów w diecie zarówno u dzieci zdrowych, jak i tych z rodzin obciążonych ryzykiem wystąpienia choroby alergicznej (np. jeśli rodzic jest alergikiem)⁹. Pokarmy potencjalnie alergizujące warto jednak dla bezpieczeństwa wprowadzać pojedynczo, przy jednoczesnej obserwacji reakcji dziecka na każdy nowy produkt.

Rozszerzanie diety – akcesoria

Przed rozpoczęciem rozszerzania diety warto zaopatrzyć się akcesoria, które ułatwią cały proces. Ważne jest odpowiednie krzesełko do karmienia, ze stabilnym, wysokim oparciem oraz podnóżkiem i stolikiem. Z pewnością przyda się fartuszek lub śliniak do rozszerzania diety, koniecznie z kieszonką, która ograniczy nieco zabrudzenia i zapobiegnie zmarnowaniu jedzenia.

Nie bez znaczenia są również naczynia dla niemowlaka. Jaki kubek dla dziecka wybrać przy rozszerzaniu diety? Idealnie sprawdzi się specjalny kubeczek treningowy, który w mig nauczy maluszka korzystania ze zwykłego kubka. A jak wybrać pierwszą łyżeczkę dla niemowlaka? Powinna być wykonana z atestowanego tworzywa sztucznego oraz w bezpiecznym, zaokrąglonym kształcie. Najlepiej, aby była niewielka i możliwie najbardziej płaska.

FAQ – o co najczęściej pytają rodzice?

Co jako pierwsze przy rozszerzaniu diety?

Zgodnie ze schematem żywienia niemowląt z 2021 roku jako pierwszy pokarm uzupełniający zaleca się wprowadzenie przecierów z pojedynczych warzyw. Z uwagi na większe trudności w akceptacji smaku warzyw niż owoców to właśnie warzywa powinny być pierwszymi pokarmami uzupełniającymi w diecie dziecka.

Co zrobić, gdy dziecko nie chce jeść nowych produktów?

Podczas rozszerzania jadłospisu dziecka warto stosować metodę: rodzic decyduje, kiedy, gdzie i co dziecko będzie jadło, a dziecko decyduje, jak dużo będzie jadło. Częstym błędem jest podawanie maluchom zbyt dużej liczby posiłków i stwarzanie okazji do podjadania. Nie należy zatem proponować dziecku przekąsek między posiłkami. W trakcie jedzenia nie powinno się także rozpraszać malucha i nadmiernie go zabawiać. Niemowlę powinno być zachęcane do samodzielnego jedzenia. Dlatego warto spożywać posiłki wspólnie z dzieckiem, aby brało z opiekunów dobry przykład oraz starać się urozmaicać pokarmy i dbać o różnorodność w diecie.

Rozszerzanie diety – wytyczne WHO 2023/2024

Powyższy artykuł jest w pełni zgodny z wytycznymi do rozszerzania diety Światowej Organizacji Zdrowia na 2023 rok. Ogólne wytyczne WHO rozszerzanie diety w 2024 roku nie powinny się zmienić. WHO aktualizuje swoje publikacje tylko w sytuacjach dużych zmian w światowej sytuacji zdrowotnej (np. aktualizacja dotycząca karmienia piersią matek chorujących na covid) lub, gdy najnowszego badania naukowe spowodują zmianę podejścia do niektórych kwestii. Więcej informacji można znaleźć na stronie WHO: https://www.who.int/health-topics/complementary-feeding.

Rozszerzanie diety – ile posiłków?

Dzieci mogą być karmione mlekiem na żądanie również po 6. miesiącu życia, w okresie między 6. a 8. miesiącem życia podawać można 2-3 posiłki uzupełniające, a między 9. a 12. miesiące 3-4 posiłki uzupełniające. W tym czasie włączyć można również 1-2 przekąski w ciągu dnia.

Awokado podczas rozszerzania diety – kiedy można podać?

Awokado można podawać od samego początku rozszerzania diety, po skończonym 6 miesiącu życia dziecka. Zalicza się je do grupy superfoods, więc będzie dla dziecka źródłem cennych składników odżywczych.

Burak – czy można go podawać od początku?

Tak, buraki można podawać maluchowi od początku rozszerzania diety, po skończonym 6 miesiącu życia. Po 8. miesiącu warto spróbować barszczu ukraińskiego BoboVita.

Cukinia – jak podawać?

Cukinię można podawać od początku, po skończonym 6 miesiącu. Cukinię znajdziemy m.in. w risotto z rybą i warzywami BoboVita.

Ziemniak a rozszerzanie diety – czy jest dobry na początek?

Tak, ziemniak może być jednym z pierwszych warzyw, podawanych na początku rozszerzania diety, po skończonym 6 miesiącu życia. Ziemniaki znajdują się np. w zupie jarzynowej BoboVita, która jest przeznaczona dla dzieci, które ukończyły 4. miesiąc.

Papryka – czy można podawać w trakcie rozszerzania diety?

Podawanie papryki zaleca się po skończonym 10. miesiącu życia dziecka. Papryka znajduje się daniu warzywa z kurczakiem BoboVita po 12. miesiącu.

Szpinak– od kiedy?

Szpinak można wprowadzić do diety dziecka już od samego początku jej rozszerzania, czyli po skończonym 6. miesiącu. Szpinak znajdziemy w daniu ziemniaczki z wołowiną i szpinakiem BoboVita.

Ważne informacje: Zaleca się kontynuację karmienia piersią podczas wprowadzenia pokarmów uzupełniających. Karmienie piersią powinno trwać tak długo, jak jest to pożądane przez matkę i dziecko. Karmienie piersią jest najlepsze dla dziecka.

¹ H. Szajewska , P. Socha, A.Horvath i in. Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, str.810, [online] https://ptghizd.pl/cm/uploads/2021/04/smp_01_2021_zasady_zywienia_zdrowych_niemowlat.pdf, dostęp: 11.10.2023

² Tamże, str.809-810, dostęp 11.10.2023

³ Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci , Standardy Medyczne/Pediatria 2021, T. 18.

⁴Tamże, str.810, dostęp.12.10.2023

⁵ Tamże, str.810, dostęp.12.10.2023

⁶Tamże, str. 812, dostęp. 12.10.2023

⁷ Tamże, str.810, dostęp.12.10.2023

⁸ Tamże, str.813-814, dostęp: 13.10.2023.

⁹ Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338