Odwodnienie jest stanem znacznego ubytku wody w organizmie, któremu zazwyczaj towarzyszy również brak równowagi zawartych w płynach ustrojowych elektrolitów. Nieznaczny niedobór wody prowadzi do osłabienia wydolności organizmu i problemów z koncentracją. W ciężkich przypadkach jest stanem zagrożenia życia. Odwodnienie u dzieci zdarza się znacznie częściej niż u dorosłych, często szybko postępuje i może być bardzo niebezpieczne. Dowiedz się, jak wygląda odwodnienie u dziecka i poznaj sposoby postępowania w jego wystąpieniu.
Co znajdziesz w tym artykule:
Przyczyny odwodnienia u dziecka
Dzieci są jedną z grup wiekowych najbardziej narażonych na wystąpienie odwodnienia oraz potencjalnych poważnych skutków niedoboru wody i elektrolitów. Ma to wielorakie przyczyny. Po pierwsze, w początkowych latach życia mamy do czynienia ze zwiększonym zapotrzebowaniem na płyny w stosunku do masy ciała. Ponadto dziecko łatwiej traci wodę przez skórę wraz z potem ze względu na większą powierzchnię ciała w stosunku do jego objętości.
Dodatkowo, w przypadku dzieci do lat 3ryzyko odwodnienia rośnie również ze względu na trudności w komunikowaniu uczucia pragnienia. Co więcej, w pierwszych latach życia zdarzają się infekcje jelitowe oraz inne zaburzenia przebiegające z biegunką i/lub wymiotami szybko prowadzącymi do odwodnienia u najmłodszych.
Odwodnienie u dziecka może być spowodowane przez:
- Zwiększoną utratę płynów z organizmu, np. na skutek wymiotów, biegunki, intensywnego pocenia się np. w czasie gorączki, przy zwiększonej aktywności oraz w warunkach wysokiej temperatury otoczenia,
- Zmniejszonej podaży płynów - może do niej dojść np. w sytuacji, gdy dziecko nie chce pić ze względu na bolące gardło czy obecność aft, a także po prostu, gdy jest zaaferowane innymi aktywnościami i nie zwraca uwagi na potrzebę uzupełniania płynów; u niemowląt może wynikać czasami także z problemów zlaktacją,
- Połączenia czynników z powyższych grup.
Jak rozpoznać odwodnienie u dziecka?
Już nieznaczny niedobór płynów może wpływać na samopoczucie dziecka, osłabienie, zdolność do koncentracji, wydolność fizyczną oraz występowanie niektórych dolegliwości, np. bólu głowy lub brzucha. Czasami wymienione oznaki trudno powiązać ze sobą. Objawy odwodnienia u dziecka, na które warto zwrócić szczególną uwagę to:
- Suchość warg i języka,
- Zmniejszenie częstotliwości i ilości wydalanego moczu,
- Płacz bez łez,
- Zapadnięte gałki oczne,
- Widoczne zmęczenie,
- Zmiana zachowania dziecka (dziecko może być apatyczne, senne, rozdrażnione)
Testem na odwodnienie u dziecka jest także delikatne ściśnięcie fałdu skórnego na grzbiecie dłoni i przytrzymanie przez 2sekundy. Jeśli po uwolnieniu uścisku skóra szybko wraca do początkowego kształtu, świadczy to o właściwym stopniu nawodnienia. Natomiast dłuższe utrzymywanie się odkształcenia (co najmniej 2 sekundy) stanowi oznakę niedoboru płynów w organizmie.
Obserwacja poszczególnych symptomów może też pomóc w stwierdzeniu stopnia odwodnienia:
- Ze stopniem lekkim mamy do czynienia, gdy dziecko utraci od 3 do 5% płynów. W takiej sytuacji można zauważyć przede wszystkim obniżenie ilości wydalanego moczu oraz jego ciemniejszą barwę. Ponadto starsze dziecko na tym etapie może zgłaszać nasilone uczucie pragnienia.
- Stopień umiarkowany, rozpoznawany przy niedoborze płynów na poziomie od 6 do 9%, daje bardziej wyraźne objawy. Oprócz dalszego obniżania się ilości wydalanego moczu rodzic może zauważyć, że dziecko staje się niespokojne, rozdrażnione. Jego błony śluzowe są wysuszone, a płacz przebiega ze zmniejszoną ilością łez. Gałki ocznemogą być lekko zapadnięte. Dziecko oddycha szybciej i ma przyspieszone tętno. Starsze dziecko może wyglądać na bardzo zmęczone i zgłaszać ból głowy.
- Stopień ciężki odwodnienia określa się jako utratę minimum 10% płynów. Wiąże się ono z widocznymi objawami osłabienia organizmu. Dziecko staje się senne, apatyczne. Łatwo można zauważyć zapadnięcie się gałek ocznychJeśli maluch płacze, nie pojawiają się łzy. Oddech i tętno są przyspieszone. Dziecko oddaje bardzo małą ilość moczu lub nie oddaje go wcale przez dłuższy czas, a jednocześnie zwykle nie chce pić. Może dochodzić do zaburzeń świadomości.
Odwodnienie u dziecka – kiedy zgłosić się do szpitala?
W przypadku dużej utraty wody lub ciężkiego odwodnienia, kiedy może być bardzo trudno samodzielnie uzupełnić wystarczającą ilości płynów, konieczna jest interwencja lekarska. Dziecko powinniśmy zabrać do szpitala, jeśli podejrzewamy odwodnienie i zauważamy poniższe objawy:
- Maluch moczy znacznie mniej pieluszek lub jego mocz ma ciemny kolor i intensywny zapach,
- Dziecko wydaje się bardzo zmęczone, osłabione apatyczne,
- Dziecko płacze bez łez,
- Dziecko ma przyspieszony oddech i szybkie tętno,
Skutki znaczącego odwodnienia u dziecka mogą być bardzo poważne. Do potencjalnych powikłań zalicza się m.in. zaburzenia gospodarki elektrolitowej prowadzące do zaburzeń świadomości i drgawek, ostre uszkodzenie nerek, arytmię, wstrząs hipowolemiczny. Ciężki niedobór płynów jest stanem zagrożenia życia.
Jeśli podejrzewasz u dziecka objawy odwodnienia, nie czekaj z zabraniem malucha do szpitala. Niedobór wody w organizmie może szybko postępować – dotyczy to szczególnie niemowląt i małych dzieci.
Leczenie odwodnienia u dziecka
W przypadku odwodnienia lekkiego lub umiarkowanego stopnia, kiedy dziecko jednocześnie nie traci dodatkowo bardzo dużych ilości płynów (np. w związku z nasiloną biegunką lub wymiotami), zwykle wystarcza odpowiednie nawodnienie w warunkach domowych. Odwodnienie o umiarkowanym stopniu, kiedy dziecko dalej traci płyny, a także ciężkie odwodnienie w każdym przypadku, stanowią wskazania do zabrania dziecka do szpitala w celu podjęcia leczenia.
Co pomoże na odwodnienie u dziecka? Postępowanie w domu
Priorytetem w postępowaniu przy odwodnieniu jest podawanie doustnych płynów nawadniających, czyli płynów zawierających elektrolity i glukozę.
Najbardziej odpowiednim sposobem uzupełniania wody wśród niemowląt karmionych piersią jest podawanie mleka mamy. Jeśli dziecko wykazuje objawy odwodnienia, warto znacznie częściej przystawiać je do piersi.
Niemowlętom karmionym mieszanką mleczną podajemy mleko modyfikowane przygotowane w standardowy, zgodny z instrukcją sposób. Dodatkowo w przypadku łagodnego odwodnienia możemy podawać dziecku do picia wodę źródlaną.
Podstawowy sposób postępowania w przypadku starszych dzieci, które nie spożywają już mleka mamy ani mleka modyfikowanego, stanowi stosowanie doustnych płynów nawadniających. Są to preparaty zawierające elektrolity i glukozę, najczęściej dostępne w postaci proszku do wymieszania z odpowiednią ilością wody. Należy pamiętać, by zawsze przygotowywać je według proporcji podanych w ulotce. Najlepiej podawać je bardzo często, ale w małych porcjach (jest to szczególnie ważne przy wymiotach – przyjęcie dużej jednorazowej dawki może nasilić objawy).
Podawanie doustnych płynów elektrolitowych dostosowanych do wieku dziecka w niektórych przypadkach jest wskazane również u niemowląt. W przypadku maluchów w 1. roku życia należy to robić po konsultacji z lekarzem.
Leczenie odwodnienia u dziecka w warunkach szpitalnych
Znaczna utrata wody i trudności w jej uzupełnieniu wiążą się z koniecznością zabrania dziecka do szpitala, gdzie otrzyma ono odpowiednie płyny pod kontrolą lekarza. W przypadku ciężkiego odwodnienia podaje się je dożylnie. Pozwala to na szybkie i skuteczne uzupełnienie niedoboru wody oraz przywrócenie odpowiedniego nawodnienia i stężenia elektrolitów.
Źródła:
- Daley S. F., Avva U. (2024) Pediatric Dehydration, StatPearls, National Library of Medicine, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK436022/.
- Cellucci M. F. (2023) Dehydration in Children, MSD Manual, dostęp: https://www.msdmanuals.com/professional/pediatrics/dehydration-and-fluid-therapy-in-children/dehydration-in-children.
- National Health Service (2022) Dehydration, dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/dehydration/.
- Chouraqui J.P. (2023) Children’s water intake and hydration: a public health issue, Nutrition Reviews, 81(5): 610-624, dostęp: https://academic.oup.com/nutritionreviews/article/81/5/610/6760699?login=false.