Siatki centylowe w sposób graficzny (za pomocą wykresów) przedstawiają wartości statystyczne. Dzięki nim rodzice mogą sprawdzić, czy ich maluch ma odpowiedni wzrost, masę ciała i obwód główki na każdym etapie jego rozwoju. Na prawidłowy rozwój maluszka wpływa wiele czynników – jednym z nich jest dieta dopasowana do potrzeb dojrzewającego organizmu. Jak komponować jadłospis niemowlęcia, aby wspierał jego prawidłowy rozwój?
Co znajdziesz w tym artykule:
Prawidłowy rozwój dziecka, a masa ciała
W trakcie ciąży oraz w okresie karmienia piersią mama musi w sposób szczególny dbać o swój sposób żywienia, ponieważ w znacznym stopniu wpływa on na rozwój maluszka. Nadmiar lub niedobór pewnych składników odżywczych w diecie przyszłej mamy, a potem niemowlęcia mogą zwiększyć ryzyko m.in. otyłości u dziecka w późniejszym okresie. Właśnie dlatego tak istotny jest odpowiedni jadłospis mamy podczas ciąży i później – w trakcie karmienia piersią.
W okresie 1000 pierwszych dni życia młody organizm jest szczególnie wrażliwy na brak lub nadmiar składników pokarmowych. Warto pamiętać, że zapotrzebowanie na energię w drugim półroczu życia w zależności od masy ciała dziecka wynosi ok. 80-90kcal/kg masy ciała, zwykle średnio około 700-900kcal/dobę.
Jak prawidłowo zmierzyć i zważyć dziecko?
Najlepszą i najbardziej obiektywną oceną stanu odżywienia niemowlęcia jest obserwacja jego długości i masy ciała. Podczas rutynowych wizyt u pediatry niemowlę powinno być regularnie ważone i mierzone. Lekarz ocenia wtedy zarówno masę ciała dziecka, jego długość, jak i obwody głowy oraz klatki piersiowej. Najlepiej, aby pomiarów dokonywała ta sama osoba – w regularnych odstępach czasu, idealnie z użyciem tych samych przyrządów pomiarowych (wagi i miarki). Uzyskane wyniki powinny zostać wpisane do Książeczki Zdrowia Dziecka w odpowiednie rubryki. Lekarz każdorazowo oceni prawidłowość rozwoju dziecka. Dzięki temu możliwa jest odpowiednio wczesna reakcja na zauważone nieprawidłowości, czyli ewentualne odchylenia w wartościach.
Do czego służy siatka centylowa?
Siatki centylowe to wykresy, umożliwiające ocenę rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży. Jest to jedna z metod oceny rozwoju dziecka – najczęściej używane są siatki centylowe długości, masy ciała, obwodu głowy, obwodu klatki piersiowej, wskaźnika masy ciała (BMI) oraz ciśnienia krwi. Zostały opracowane na podstawie danych reprezentatywnych dla populacji dzieci. Warto wiedzieć, że inne siatki centylowe stosowane są u dziewczynek, a inne u chłopców. Również oddzielne siatki centylowe stworzono dla wcześniaków i dzieci urodzonych o czasie. W ocenie stanu odżywienia używany jest również wskaźnik masy ciała (BMI), czyli stosunek masy ciała do wzrostu dziecka. Każda Książeczka Zdrowia Dziecka zawiera siatki centylowe, na których regularnie zaznaczane są pomiary maluszka. Może tego dokonywać pielęgniarka, lekarz lub rodzic.
Jak korzystać z siatek centylowych?
- Pomiary dziecka wprowadza się na siatki centylowe na wybranych osiach (wieku, masy ciała/ długości ciała).
- Następnie do każdej osi rysuje się linię prostą. Kreski powinny przeciąć się na jednej z krzywych przebiegających przez wykres.
- Przez siatkę biegną linie kanałów centylowych 3., 10., 25., 50., 75., 90., 97. centyl. Najwyżej przebiega linia 97. centyla, najniżej 3. centyla. Wszystkie pomiary mieszczące się pomiędzy 3. a 97. centylem dla danego wieku są uważane za mieszczące się w normie.
- Wszystkie pomiary mieszczące się zarówno poniżej 3. centyla lub powyżej 97. centyla dla danego wieku są uważane za odbiegające od normy.
- Obserwacji wymagają pomiary zbliżające się do 3.-10. centyla oraz 90.-97. centyla. Rodzice mogą samodzielnie nanosić regularne pomiary danego parametru dla dziecka lub skorzystać z elektronicznych siatek centylowych.
Jak interpretować wyniki z siatki centylowej?
Jeżeli maluszek utrzymuje masę ciała na 75. centylu, to znaczy, że 75% rówieśników waży tyle samo lub mniej, a 25% waży tyle samo lub więcej. Podobnie wygląda to w przypadku innych parametrów, jednak warto pamiętać, że ostateczna interpretacja zawsze należy do lekarza. W trakcie oceny prawidłowego rozwoju warto oceniać masę i długość ciała razem. Najlepiej, jeśli długość i masa dziecka mieszczą się w tym samym kanale centylowym lub w sąsiednich kanałach. Niepokój rodziców mogą budzić pomiary mieszczące się poniżej 3. centyla i powyżej 97. centyla, jednak uwagę należy również zwrócić na dziecko, którego pomiary mieszczą się w normie, ale np. gwałtownie zmieniony został dany kanał centylowy, czyli np. krzywa wzrastania lub masy ciała dziecka dotychczas była w okolicy 50. centyla, a w krótkim czasie spadła do okolicy 10. czy nawet 3. centyla dla wieku. Regularna ocena siatki centylowej masy ciała dziecka umożliwi lekarzowi oraz rodzicom odpowiednią reakcję, np. zasięgnięcia porady czy skierowania do specjalisty, np. dietetyka, kiedy przyrosty masy ciała są zbyt małe lub zbyt duże. Dziecko zbyt wolno lub zbyt szybko rosnące może być skierowane do endokrynologa dziecięcego.
Gdzie szukać informacji jak prawidłowo zbilansować dietę dziecka?
Odpowiednia ilość składników odżywczych w codziennym menu jest konieczna do prawidłowego funkcjonowania organizmu zarówno dziecka, jak i osoby dorosłej. Aby to ułatwić, specjaliści opracowują i stale aktualizują zalecenia oraz schematy żywienia, które są dla rodziców ułatwieniem w komponowaniu codziennego jadłospisu maluszka. Taką podstawą dla opiekunów powinien być schemat żywienia niemowląt.
Pomocne, gotowe, prawidłowo zbilansowane jadłospisy można znaleźć tutaj.
Czy wiesz że?
W okresie 1000 pierwszych dni życia organizm maluszka rozwija się i rośnie najintensywniej. Małe dziecko ma dlatego specjalne potrzeby żywieniowe, zupełnie inne niż starsi członkowie rodziny – potrzebuje m.in. 4 razy więcej żelaza i 6 razy więcej witaminy D3 niż osoba dorosła[1]!
Literatura:
- Radzikowski A., Wielowiejska A., Ocena stanu odżywienia dzieci [w:] Albrecht P (red.), Gastroenterologia dziecięca, Wydawnictwo Czelej, Warszawa 2014.
- Woś H., Staszewska – Kwak A., 2012. Żywienie dzieci. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 11.
- Krawczyński M., 2012. Siatki centylowe. Waga i wzrost małego dziecka. Medycyna Praktyczna.
- Weker H., Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2017 (raport z badania: Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5 do 36 miesiąca życia – badanie ogólnopolskie 2016) przeprowadzone we współpracy z Fundacją Nutricia).
[1] Mirosław Jarosz i wsp., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.